„Czarcie żebro” – ziele szeptuch i szamanek…

„Czarcie żebro” – ziele szeptuch i szamanek…

Ostrożeń warzywny (Cirsium oleraceum (L.) Scop.) to okazałe zioło, rosnące pospolicie na terenie całego kraju. Zasiedla ono wilgotne łąki, brzegi rowów melioracyjnych, olszyny oraz lasy łęgowe. Kwiecień to okres kiedy można zbierać jego okazałe kłącza, podobnie jak młode liście, które o tej porze mają najlepsze walory kulinarne. Do celów leczniczych zbieramy kwitnące ziele – latem.

…w Biblii jest napisane, że Pan Bóg stworzył Kobietę z żebra Adama… Czyżby kawałek owego żebra upadł na ziemię i dał początek tej „magicznej” roślinie? …kto wie… Faktem jest, że zioło to cieszyło się wielką renomą i było bardzo cenione przez niegdysiejszych zielarzy i zielarki. A jakie ma ono tak naprawdę właściwości medyczne?

Ziele ostrożenia warzywnego (Herba Cirsii oleracei) to środek moczopędny, odtruwający, przeciwzapalny, przeciwgośćcowy. Stosuje się go też przy wypadaniu włosów, zapaleniu oczu oraz zatok obocznych nosa. Jednak najbardziej znany jest z zastosowania do leczniczych, …niemal magicznych… kąpieli. Uważano, że taki zabieg usuwa uroki rzucone przez złych ludzi. Kąpiel w wywarze z ostrożenia warzywnego działa orzeźwiająco i odnawiająco na organizm. Odwar z tego ziela w trakcie obmywania chorego gęstnieje i ciemnieje. Uważano, że przypadku, gdy obmywa się w nim zdrowy człowiek wywar jest przejrzysty i nie zmienia swojego wyglądu, natomiast pojawianie się różnych zanieczyszczeń uważane jest za wskaźnik ustępowania zmian chorobowych. …to zalecenie medycyny ludowej, a wracając do nauki, ostrożeń jest ceniony jako naturalny antybiotyk stosowany przy zapaleniach i chorobach skóry. Używano go również do zwalczania trądziku i łuszczycy.

Rzadziej wykorzystywany jest korzeń ostrożenia warzywnego (Radix Cirsii oleracei). Właściwie chodzi tu o poziomo rosnące, grube kłącza o charakterystycznym wyglądzie. Przypominają one nieco pokraczne żebra – stąd nazwa ludowa tej rośliny.

CIEKAWOSTKA

…niby „czarcie”, a jakie pyszne…

To roślina uprawiana dziś w Japonii i w Indiach jako warzywo dla jadalnych młodych liści i pędów. Można je jeść surowe lub gotowane, albo można je także kwasić i w ten sposób przechować na zapas. Młode, kwietniowe liście, szczególnie surowe, smakują bardzo przyjemnie, są kruche i soczyste. Kłącza ostrożenia warzywnego są także jadalne - po ugotowaniu. Młode kłącza są dość smaczne, o charakterystycznym, łagodnym aromacie, ale stare ich części są zdrewniałe i niejadalne. Być może jadalne są także nasiona tej rośliny, ale dopiero po odpowiedniej obróbce, bo surowe zawierają toksyczne alkaloidy. Surowe nasiona mają gorzki smak, ale po preparacji robią się dość miękkie i mają miły orzechowy aromat.

A poniżej podaję przepis na pyszną zupę, którą można zrobić z ostrożenia warzywnego, lub niektórych innych gatunków z tego rodzaju, np. ostrożenia siwego:

„Czarcia zupa”

Składniki: młode kłącza ostrożenia warzywnego (zebrane w marcu lub kwietniu, albo jesienią) , cebula, olej, świeża skórka z pomarańczy w dużych kawałkach, śmietana, bulion, pieprz i sól.

            Sposób przygotowania: Cebulę pokrój w plasterki i zeszklij na 2 łyżkach oleju rzepakowego. Dodaj starte na tarce kłącza  ostrożenia, zalej całość bulionem, dodaj skórkę z pomarańczy i gotuj przez około pół godziny. Wyjmij i wyrzuć skórkę z pomarańczy, dodaj śmietanę, pieprz i sól.

dr Wojciech M. Szymański

Ważniejsza literatura:

Annienkov N. 1878. Botaniceskij slovar. Spravočnaja kniga dlja botanikov”, sel’skih” hozjaev”, sadovolov”, lesovodov”, farmacevtov”, vračej, drogistov”, nutešestvennikov” po Rossii i voobšče sel’skih” žitelej. Tipografia Imperatorsko Akademii Nauk, Sanktpetersburg.

Parus A, Grys A. 2011. Ostrożeń warzywny (Cirsium oleraceum (L.) Scop.) – substancje aktywne, możliwe zastosowanie. Cirsium oleraceum (L.) Scop. – active substances and possible usage. Borgis - Postępy Fitoterapii 2/2011.

Szymański W.M. 2013. Efektywność pozyskiwania dzikich roślin jadalnych przez ludność mezolitu na przykładzie dwóch stanowisk – Witów (pow. Łęczyca) i Całowanie (pow. Otwock). Próba waloryzacji. Niepublikowana praca doktorska, Instytut Botaniki, Wydział Biologii i Nauk o Ziemi, Uniwersytet Jagielloński, Kraków.

Szymański W.M., Ziółkowska I. 2023. W 80 „chwastów” dookoła Polski, czyli wirtualna podróż w poszukiwaniu zapomnianych smaków, leków i kosmetyków. Bookplan.

Szymański W. M., Ziółkowska I., Hałatkiewicz T.  2019. Rośliny lecznicze i użytkowe Nadnidziańskich Parków Krajobrazowych, czyli przyjemność w zbieraniu i odkrywaniu ziół. Kazimierska Agencja Drukarska.

Strona internetowa http://mansfeld.ipk-gatersleben.de